Rozróżniaj granit od marmuru i wiedz, że konglomerat NIE jest kamieniem naturalnym !

Najprostszą formą użycia skał jako surowca budowlanego jest bezpośrednie wykorzystanie ich fragmentów. Rodzaj wybieranej skały, kolor czy wybór dalszej obróbki zależą tylko od roli, jaką ma ona spełniać oraz od gustów wykonawców czy inwestorów. Planując zastosowanie naturalnego kamieni – zarówno w celach użytkowych, jaki dekoracyjnych – należy posiąść minimum wiedzy na temat zależności między cechami danej skały a przydatności do konkretnego celu i możliwości pełnienia wymaganych funkcji. Ważna jest w tym przypadku jest także znajomość techniczna właściwości skał, wynikająca z ich składu mineralnego, czyli chemicznego.

Ogólna zależność jest bardzo prosta: im materiał jest twardszy i odporniejszy na działanie czynników zewnętrznych, tym bardziej uniwersalne jest jego zastosowanie.

Pierwsza grupa skał oferowanych w handlu jest pod zbiorową nazwą granitów. Jednak z geologicznego punktu widzenia jest to nazwa, która w praktyce może doprowadzić do kłopotliwych nieporozumień. Określone granity obejmują wszystkie skały magmowe o skrajnie różnym składzie mineralnym. Zaczynając od głębinowych (to te, których stygnięcie i krystalizacja odbywały się na dużych głębokościach) np. gabr, przez tonality (kwaśna skała magmowa), monzodioryty (obojętna skała magmowa typu głębinowego o strukturze drobno lub średnio krystalicznej i barwie szarej lub ciemnoszare), i te właściwe granity aż po wylewne bazalty. Grupa owych granitów w swojej gamie posiada również bardzo efektowne i wielobarwne skały o fantastycznych strukturach z różnych części świata. Są to skały metamorficzne, takie jak smugowate i wstęgowate gnejsy, granitognejsy, czy nawet łupki łyszczykowe.

Wszystkie te powszechnie zwane granitami skały są kamieniami twardymi i bardzo dekoracyjnymi, a ponadto obejmują wyjątkowo szeroką gamę kolorów, od bieli po czerń, przez wszystkie odcienie brązu, czerwieni, żółci a nawet zieleni i błękitu. Ponadto skład mineralny tych skał jest bardzo zróżnicowany, a o ich chemicznym charakterze decyduje proporcjonalna zawartość minerałów skałotwórczych. Uniwersalność skał określonych jako „granity” wynika z ich jednej struktury wewnętrznej, ułatwiającej zastosowanie różnych technik obróbki. Wyjątkowo istotną cechą jest tzw. bloczność (czyli możliwość pozyskania z kamieniołomu dużych, pojedynczych bloków kamienia), wymagana do wyrobu znacznej wielkości elementów budowlanych i ozdobnych.

Drugą grupę kamienia budowlanego tworzą piaskowce. Są to jedyne skały, których nazewnictwo handlowe odpowiada pierwowzorowi geologicznemu. Wszystkie one powstały w wyniku diagenezy piasków, spojonych mineralnym spoiwem, którego skład decyduje o takich cechach skały jak: kolor, twardość, porowatość i nasiąkliwość. Najczęściej spotykanym spoiwem piaskowców jest dość twarda krzemionka, ale nierzadko może nim być mało odporny węglan wapnia. Dopiero po dokładnym poznaniu składu mineralnego piaskowców można zadecydować o ich ewentualnym wykorzystaniu jako surowca budowlanego, dekoracyjnego lub rzeźbiarskiego. Znaczna większość piaskowców to skały mniej lub bardziej porowate, w związku z czym są podatne też na wietrzenie i zniszczenie.

Trzecia grupa kamienia, to rozmaite skały miękkie określone jako „marmury„. Nazewnictwo jest w tym przypadku podobne mylące jak w omawianej grupie „granitów”, ponieważ nie wszystkie oferowane w handlu „marmury” są marmurami właściwymi. Do tego worka włożono jednocześnie skały osadowe – takie jak wapienie, trawertyny, dolomity, zlepieńce czy brekcje oraz skały metamorficzne – takie jak marmur, a nawet kwarcyty (choć te ostatnie pojawiają się jako osobno wyszczególniona grupa r. kamienia). Różnica jest dość wyraźna i łatwo ją zauważyć. Wapienie bowiem są skałami osadowymi, pochodzenia organicznego lub chemicznego, w związku z czym budujący je węglan wapnia nie ma struktury krystalicznej. Marmury z kolei to skały metamorficzne i wywodzą się z wapieni przeobrażonych w wysokiej temperaturze i przy wysokim ciśnieniu. W takich warunkach węglan wapnia przyjmuje postać krystaliczną nadając skale zupełnie inny wygląd i inne właściwości fizyczne. Pomijając aspekt terminologiczny, faktem pozostaje, że pod względem dekoracyjnym niektóre wapienie w niczym nie ustępują marmurom, a odmiany zawierające skamieniałości zwierzęce (amonity) mogą być nawet bardzo interesujące.

Słabą stroną wapieni i marmuru jest jednak to, że są bardzo miękkie. Cecha ta, stanowiąca zaletę z punktu widzenia metod obróbki, jest równocześnie wadą, gdyż bez trudu wypolerowane powierzchnie równie łatwo ulegają mechanicznemu niszczeniu. Poza tym skały te są bardzo podatne na deteriorację. Jeśli w porę nie zostaną odpowiednio zabezpieczone z czasem ozdobne powierzchnie zmatowieją, pokryją się odbarwieniami i mineralnym nalotem. W niektórych przypadkach przyczyną pojawienia się takich wykwitów może być także niewłaściwa technika montażowa.

W ostatnich latach utworzono jeszcze jedną, nową grupę „sztucznych” skał – tzw. konglomeraty. Produkcja konglomeratów polega na wymieszaniu odpowiedniej wielkości okruchów skalnych z żywicą epoksydową i odpowiednimi barwnikami. Masę tę wlewa się do formy o wymiarach ok. 120 x 120 x 300 cm i po określonym działaniu: czasu, temperatury i ciśnienia, otrzymuje się z niej materiał do złudzenia przypominający blok skalny. Dalsza obróbka i przygotowywanie elementów budowlanych z konglomeratów są takie same jak w przypadku skał naturalnych. Jeśli do produkcji użyto okruchów skał miękkich – wapieni, dolomitów czy marmurów otrzymamy konglomerat marmurowy. Natomiast jeżeli użyto okruchów skał twardych – granitów, sjenitów bądź granitognejsów – pozyskamy konglomerat granitowy.

Na temat trwałości tych sztucznych tworów jako elementów budowlanych niewiele można powiedzieć, za krótko istnieją i są ciągle w fazie eksperymentu. Wiadomo już jednak, że konglomeraty ulegają zdecydowanie szybszej i silniejszej deterioracji niż autentyczne marmury, granity czy piaskowce.